در کشوری که سرانه مطالعه با اغماض و با احتساب روخوانی روزنامه‌ها به کمتر از ۱۵ دقیقه در روز می‌رسد، بررسی میزان کتاب‌خوانی کودکان آن اندکی نامتعارف خواهد بود. اما اگر بدانیم که کتاب‌خوانی کودکان یا والدین برای کودکان چه تاثیری در روند تربیتی و شکل‌گیری شخصیت آن‌ها دارد، در این باره اندکی بیشتر تامل و تعمق خواهیم کرد. به مناسبت روز کتاب و کتاب‌خوانی به سراغ این موضوع رفتیم تا فواید کتاب‌خوانی کودکان را بررسی کنیم. در ادامه این یادداشت را به نقل از مهرخانه بخوانید.
رشد اجتماعی کودکان با کتاب‌خوانی
جدای از ترغیب کردن کودکان به مطالعه در هر سنی و نیز رشد آگاهی و دانش آن‌ها، تاثیر کتاب‌خوانی در رشد اجتماعی کودک نیز اجتناب ناپذیر است. حضرت علی (ع) می‌فرمایند: بهترین چیزی که نوجوانان باید یاد بگیرند سلسه کارهایی است که به هنگام بزرگسالی به آن نیازمند خواهند بود. آن‌چه که در بزرگسالی یک فرد بالغ بدان نیاز دارد، غیر از تامین نیازهای اولیه، ارتباط برقرار کردن با سایر افراد است. یکی از راه‌های برآورده کردن این نیاز، عادت به مطالعه است؛ حال چه والدین برای کودکان کتاب بخوانند و چه خود کودکان بعد از رفتن به مدرسه مطالعه را مستقل شروع کنند.
تاثیر کتاب‌خوانی والدین
کتاب خواندن والدین باعث رشد و تکامل ذهنی و رفتاری کودکان می‌شود. این مهم بایستی با سن کودک تناسب داشته باشد. کتاب خواندن والدین برای کودکان تنها برای خواباندن آن‌ها نیست، بلکه برای بیدار کردن و آگاهی بخشی آن‌ها باید به کار رود. این کار نه تنها برای امروز کودک مفید است بلکه روی شخصیت آینده وی نیز تاثیر مستقیم دارد. به‌طوری که کارشناسان ادبیات معتقدند خواندن داستان و قصه نقش بسیار مهمی در تکوین شخصیت کودک دارد.
آموختن کلمات تازه با کتاب‌خوانی
در سنین زیر سه سال به ویژه در زمینه‌های زبان آموزی و آموختن کلمات تازه، نقش بسیار مهمی دارد. در سنین بالاتر، گنجینه لغات کودک به سرعت وسیع و اطلاعاتش غنی می‌شود. کودک به کمک قصه و شعرخوانی یا گوش دادن به آن یا بازگو کردن قصه‌هایی که شنیده است، چگونگی بیان احساسات، عواطف و افکار را آموخته و یاد می‌گیرد که چگونه در برخورد با مشکلات شخصی اعتماد به نفس داشته باشد.
احترام به نظر جمعی با خواندن کتاب
داستان‌ها و اشعاری که کودکان می‌خوانند و می‌شنوند، اثر عمیقی در فکر و روحیه، تخیل و قوت تصور آنان می‌گذارد و آن‌ها را برای شیوه معاشرت و رابطه برقرار کردن با دیگران آماده می‌سازد. آموختن مشارکت در حل مسئله و احترام به نظر جمعی، از دیگر فواید کتاب‌خوانی برای کودکان است. اما نکته کلیدی و مهم این مسئله این است که خود پدرها و مادرها در حضور فرزندانشان کتاب بخوانند. کودک با قرار گرفتن در این فضاست که ترغیب به کتاب‌خوانی می‌شود.
کتاب مناسب هر سن برای کودکان
کودکان زیر یک سال:
نوزادان از سه ماهگی می‌توانند نگاهشان را از روی تصویر بردارند. به همین دلیل، کتاب خواندن برای‌شان کم کم جالب می‌شود. کودکان در این سن اغلب همه چیز را در دهان می‌گذارند حتی کتاب‌ها را نیز می‌جوند. بنابراین بهتر است در این سن از کتاب‌های پارچه‌ای یا پلاستیکی که به کتاب‌های حمام معروف است استفاده کنید. جویدن و نگاه کردن به عکس‌های کتاب برای او به معنی مطالعه است.
کودکان نوپا:
در این سن کودکان می‌خواهند درباره مسایل روزمره زندگی بیشتر بدانند. او را در آغوش بگیرید و برایش کتاب بخوانید. کتاب‌هایی با حجم کم و تصاویر ساده، اشعار ساده و کودکانه در این سن برایش بسیار مناسب است.
کودکان ۴ تا ۷ سال
کودکان در این سنین کم کم از دیگران الگوبرداری می‌کنند. ماجراهای زندگی واقعی افراد، زندگینامه بزرگان که مخصوص کودکان نوشته شده است، کتاب‌های خوبی در این زمینه هستند. در این سن میتوانید با طرح سوال از کودک او را در کتاب‌خوانی مشارکت بیشتری دهید. مثلاً از او بپرسید که قسمت بعدی یا پایان داستان را حدس بزند یا اینکه از او بخواهید بعد از اتمام کتاب، خلاصه داستان را برایتان تعریف کند.
مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها دیگر قصه‌گو نیستند
مصطفی رحماندوست؛ شاعر و نویسنده کتاب‌های کودکان در خصوص قصه نگفتن والدین برای کودکان با انتقاد از چابک نبودن ادبیات شفاهی این موضوع را ناشی از عادت به ادبیات مکتوب ارزیابی کرد و یادآور شد: شاید بخشی از شفاهی نبودن ادبیات به خاطر قصه گو نبودن مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌های کنونی است، چراکه اینک ادبیات شفاهی ما به خاطر نبود امکانات ترغیب و تشویق مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها مغفول مانده است.
وابستگی به فضای مجازی بهانه‌ای برای فرار از مطالعه
این نویسنده و فعال ادبیات کودک و نوجوان درباره عدم تمایل کودکان و نوجوانان به کتاب‌خوانی معتقد است، در کشورهای دیگر که فضای مجازی به شدت بیشتری رواج دارد و امکانات دیداری و شنیداری بیشتری دارند، موجب نمی‌شود کودکان از کتاب دور شوند. از این رو عملاً ثابت شده که این امکانات مانع مطالعه آنان نیست. زیرا در آن‌جا برنامه ریزی زمانی برای کودکان و نوجوانان رعایت می‌شود. از آن‌جا که هیچ احساس نیازی به کتاب‌خوانی نداریم، خیلی از مسایلی که مطرح می‌شود بهانه‌ای برای فرار از مطالعه است.
نتیجه گیری
عادت به مطالعه و تاثیر آن در کودکی و نوجوانی پایدار است. بسیاری از دانشمندان و روانشناسان معتقدند که اساس و زیربنای شخصیت انسان در سال‌های اول زندگی پایه‌گذاری می‌شود و آموخته‌های این دوران، تاثیر عمیقی بر آینده زندگی فرد دارد. بنابراین اگر مطالب خواندنی مفید و سازنده در اختیار کودکان و نوجوانان قرار گیرد و آن‌ها از همان سنین کودکی به مطالعه عادت کنند، راه و رسم زندگی را خواهند آموخت و تحت تاثیر داستان‌ها و کتاب‌های آموزنده، به رشد و تعالی خواهند رسید و در آینده نیز برای حل مشکلات خود از کتاب کمک خواهند گرفت.
- ۹۸/۱۰/۰۷